Ngọn đèn dầu lạc là tập phóng sự về việc hút thuốc phiện ở Việt Nam hồi đầu thế kỷ 20. Hút thuốc phiện dưới con mắt của Nguyễn Tuân vừa độc hại như một thứ gây nghiện, tàn phá sức khỏe của kẻ hút và làm khốn đốn gia đình, xã hội. Nhưng đồng thời hút thuộc phiện cũng được Nguyễn Tuân mô tả như một thú chơi của giới nghệ sĩ, trí thức, đem đến những cảm xúc thăng hoa trong sáng tạo và công việc.